Kumtesa e Dr. Mustafa Bajramit, kryeredaktor i revistës shkencore AVICENA me rastin e promovimit të veprës letrare të poetit Fahredin Shehut, të mbajtur me datë 13 Tetor 2011 në Bibliotekën Kombëtare në Prishtinë.
I nderuari Prof. Dr. Basri Çapriqi, Kryetar i PEN-Qendrës për Kosovë, të nderuar poetë, të nderuar profesorë universitar, përfaqësues së medieve, dashamirë të fjalës dhe poezisë, zonja dhe zotërinj!
PEN-i i cili po promovon aktivitete letrare shkencore, kësaj radhe i paska vënë vetes detyrën e ngritjes të zërit të poezisë së Fahredin Shehut, e mbushur me kapacitete nxitëse, nëpërmjet identifikimit të çështjeve që duhet të trajtohen në baza shkencore-letrare, inovative dhe analitike, në mënyrë që të arrihet deri te rezultatet e dëshiruara, e të cilat, dorën në zemër do të promovonin mundësinë e ngritjes së strategjive të reja në fusha të ndryshme të letërsisë shqiptare dhe të emancipimit tonë shpirtëror dhe shoqëror. Kështu, PEN-i, në mënyrë të veçantë dhe autentike po promovon penat e ri, për arsye se shpesh herë kemi qenë pre e modeleve stereotipe të vjetra, të cilat ose janë konsumuar që moti dhe nuk japin efekte të pritura, ose trajtohen akoma në nivel të formularëve të gatshëm të plotësuar, duke ndikuar kështu heshturazi në ngulfatjen e energjive të reja kreative, hulumtuese.
Aktiviteti i sotëm përurues i PEN-it, konsiston në një “hulumtim dhe rezultat” i profilit të një angazhimi të respektueshëm letrar shqiptar. Fahredin Shehu, në botën e poezisë, i mirënjohur si një poet, ka tejkaluar përmasat e një poeti vetëm kosovar, duke u ngritur në përmasat e një të studiuari që me botimet e tij na ka vënë përballë një modeli studimor, nga i cili rezulton filozofia e një procesi të ri historik për letërsinë shqipe këtu në Kosovë. Nisur nga qasja e tij filozofike-mistike ndaj poezisë, na bën mbase edhe të hedhim besimin, se ai jo rastësisht, në momentet vendimtare, u gjet edhe në faqet e revistave më të njohura të botës. Kulmimi i tij nuk dijë kur ndodhi, nëse ende ka ndodh, por e dijë se ai po bëhet ndër poetët poezia e të cilit po krijon konkurrenca mes shtëpive botuese në botë; cila nga ato do ta botojë e para poezinë e Fahredin Shehut. Shpresojmë që kjo përmbledhje që u botua në Portugali të jetë sadopak shteruese në poezinë kosovare. Është herët të thuhen fjalë përfundimtare, shtigjet e poezisë janë të gjatë dhe të lartë. Nga poeti presim punë dhe kontinuitet në te.
Fahredin Shehu i cili për më shume se dy dekada frymoi si i panjohur, na e sjell një përmbledhje të kompletuar të kësaj natyre të poezisë. Është shqetësuese se përse poetët si ky, të janë të panjohur tek ne, ndërsa në botë aq të njohur. Faji është i tij apo i shoqërisë sonë? Një poet i yni, pra, të lexohet, të përkthehet, të citohet, të shihet ne të dëgjohet në Uashington, Sarajevë Tuzël, Istanbul, New York, Pekin, Beograd, Santiago, Gotteborg, Bruksel, Athinë, Rio De Jeneiro, Hong Kong, Bukuresht, Budapesht, Dublin, Londër, Argjentinë, Paris, Zhenevë, Portugali, Salvador, Madrid, New Delhi, Çili, Niger, Strasburg, Kajro, Kum, Teheran, Bejrut, Kopaonik, Lodevë, Strugë, Aleksandri e gjetiu e më së paku në Prishtinë Shkup e Tiranë, pra, të ndodhë e gjithë kjo histori e një poeti shqiptar, e ne të mos i dimë, tregon bindshëm se diçka nuk është në rregull me. Momenti paraqitet edhe më fatkeq kur dimë faktin se nuk është i vetmi të ketë pasur këtë fat të çuditshëm!
Ti kthehemi poezisë!
Në fakt, në rrafshin e logjikës, poezia çka është dhe çfarë detyre ka poeti?
Organoni, përmbledhja e veprave të logjikës së Aristotelit numron gjashtë libra; Kategorika (mësimi mbi dhjetë gjinitë më të përgjithshme të asaj që “është”, respektivisht të predikateve), Analytika Priora (dy trajtesa mbi konkludimin, respektivisht silogjizmin), Analytika Posteriora(dy libra mbi demonstrimin-argumentimin dhe definicionin), Topica (tetë trajtesa mbi konkludimet dialektike në bazë të premisave me gjasa, Peri Sofistikon Elenhin (mbi përgënjeshtrimet sofistike-libri mbi konkludimet mashtruese, të cilat vetëm na duken se janë valide, por që në realitet nuk janë). Më vonë, Aleksander Amonio Sakkas ia shtoi edhe Retorikën dhe Poetikën, dhe prej asaj kohe Organoni ka tetë libra, rrjedhimisht Poetika dhe Retorika u bënë pjesë përbërëse të Logjikës.
Duke zbërthyer kuptimin dhe rëndësinë e artit, Aristoteli thotë se detyra e poezisë së poetit është të flasë jo vetëm për atë që ka ndodhur, por edhe për atë që mund të ndodhë, për atë që është e mundshme dhe e domosdoshme të ndodhë. Poezia është një det në të cilin më së miri dinë të notojnë dy kategori njerëzish: logjicientët dhe poetët. Poeti nga ana e tij pasqyron anët thelbësore të jetës, por nuk i jep ato thjeshtë siç janë, në formë të ngrirë statike, por në mënyrë krijuese, në lidhjet e tyre të brendshme në lëvizje dhe në zhvillim të vazhdueshëm. Pantarei i Heraklitit më së miri kristalizohet dhe kuptohet nëpërmes gjuhës filozofike të poezisë. Në këtë vështrim, për Aristotelin ajo është diçka më filozofike dhe më universale në krahasim me historinë që i tregon gjërat vetëm ashtu siç kanë ndodhur.
Në poezi, vepra artistike e tejkalon vet autorin që edhe ai është pjesë integrale e shoqërisë, tullë si krejt tullat e mureve të saj, ani pse papajtueshëm mundohet ta rindërtojë atë. Këtë tejkalim e vërejmë sidomos tek poezia e Fahredin Shehut.
Edhe pse poezia shprehet me gjuhë ku funksioni thelbësor i gjuhës është të pohojë ose të mohoj fakte, ajo nuk mund të klasifikohet as si pohuese as si mohuese. Poezia tejkalon parametrat e atijSatz-i të Wittgensteinit. Premisat poetike që e krijojnë poezinë janë më shumë se gjuha, më shumë se propozicionet e gjykimeve në logjikë. Nuk mund të kundërshtohet lehtë premisa e filozofisë së gjuhës se ajo që duhet të jetë e përbashkët ndërmjet fjalisë dhe faktit nuk mundet të thuhet vetëm me gjuhë (normale). Në leksikun e Wittgensteinit kjo mund vetëm të tregohet e jo të thuhet përderisa çdo gjë që ne mund ta themi, domosdoshmërisht do të ketë përsëri të njëjtën strukturë. Në një gjuhë logjikisht të përsosur asgjë që nuk është e thjeshtë nuk do të ketë një simbol të thjeshtë. Poezinë e përshkon një gjuhë më e “ndërlikuar”, një gjuhë më e lartë se gjuha, një metagjuhë. Në poezi, gjykimi se “numri i parë çift është numri i parë që vjen pas numrit 1” nuk ka vend. Pa gjuhën e poezisë është e pamundur të thuash diçka mbi botën si tërësi, sepse gjithçka që mund të thuhet me gjuhë duhet ti përkasë pjesëve të kufizuara të reales, të asaj reale që është vetëm një copëz e universales për të cilën Avicena (Ibn Sina) thotë se është gjuhë e Zotit. Atë që ne nuk mund ta mendojmë, ne nuk mund ta mendojmë; si pasojë ne nuk mund te themi atë që ne nuk mund ta mendojmë. Gjuha e poezisë tejkalon këtë përkufizim. Në fakt, poezia është një silogjizëm premisat e të cilit janë imagjinativ, ato as nuk janë premisa retorike si tek retorika, as sofistike si tek sofistika Elenkhi, as kategorike-dialektike si tek Atalitika Priora, as topike si tek topika e as demonstrative decide lehtë të definuar tek Atylitika Posteriora. Gjuha imagjinative e poetikës, buron prej realitetit shpirtëror të poetit, atje ku eminacioni i intelektit hyjnor ka rregullat, kufijtë dhe hemisferën e vet. Frymëzimi poetik, në mënyrë eminative dhe nëpërmes intelektëve lëshohet prej lartë poshtë dhe kështu tek profetët është revelatë, tek të devotshmit intuitë devotshmërie (keramet) ndërsa tek poetët është një frymëzim i llojit të veçantë që krijon poezinë. Plotini nga Aleksandria e Neo-platonizmit dhe el-Farabi i Mesjetës Islame këtë do ta kishin shpjeguar më së miri, sepse këta dy janë prolegomenët e shpjegimeve të rrugëtimit të frymëzimit imagjinativ të poezisë, pas Aristotelit.
Poezia ka nevojë edhe për gjuhën e mistikut, ngjyra e së cilës gjuhë vërehet tek poezia e Fahredin Shehut. Të mbetesh vetëm brenda materiales në poezi, shumë herë poezia shndërrohet në fragment deskriptiv të rrethit vetëm materialistik. Aty, bota jote tregohet tek aty që kufijtë e gjuhës sate tregojnë kufijtë e botës tënde. Në mistikë, subjekti metafizik nuk i përket botës së individit, por është një kufi i botës në përgjithësi. Poezia që mbetet këndej, pa parë matanë botës, qoftë edhe me vetëm përjetime, është poezi e thatë. Mistikët më së paku flasin për botën, ata më së thelli a përjetojnë atë, rrjedhimisht gjuha mistike më së shumti e shpreh botën.
Në fund, më lejoni t`ju falënderoj të gjithëve për pjesëmarrjen dhe për kontributin në këtë aktivitet të rëndësishëm të përurimit të një vepre që na ka munguar, posqërisht falenderime për ftesën që na keni bërë.
Ju faleminderit!
Bahri M. Gashi
I nderuari Prof. Dr. z. Mustafa Bajrami, më lejoni që të jem pak sa objektiv dhe njëkohësisht i drejtpërdrejtë dhe të shpreh në këtë mesazh publik disa përceptime rreth karakterit tuaj të përkryer prej një shkencëtari të devotshëm, i m'veshur me petkun e dijes dhe të arsyes- logjikës analitike, ku edhe në analizën tuaj bërë poezisë të të mirnjohurit jashtë dhe pak të njohurit brenda nesh pozicientin e përmasave tejkombëtare zotëriun z.Fahredin Shehu.
Ecja juaj prej një profesori të ndritur e energjik, të urtë dhe elegant, i matur në dialogun pjesmarrës, vrojtues e hulumtues, i spikatur në shikim dhe rishikim, logjicentë i lindur dhe pasionues i poezisë mistike, personifikues skajshmërisht i ngritur në majen e lartësisë së njohurive filozofike, që nga e kaluara e largme, të afërmës, të tashmës, sikurse idetë brilante të së ardhmes, bëjnë që të deyrohem të të them hapur për të mos gabuar që destinacioni ardhshëm për ty të mos jet impotenca sterile "intelektuale" e injorancës Ballkanike pengesë drithëruese.
Pa mëdyshje, përfundimisht mund të konkludoj përfshirë “intelektin tuaj njerëzorë, skkëlqyeshmërinë logjike e filozofike” se në vend dhe rajon, si dhe në planetin tokë jo rrallë herë, të paktë njerëz njeh historia që kanë jetuar në kohën e tyre…
Bahri M. Gashi "Mistikët më së paku flasin për botën, ata më së thelli a përjetojnë atë, rrjedhimisht gjuha mistike më së shumti e shpreh botën". Dr. Mustafa Bajrami (13.10.2011) 0ra 11:55 min!
Mustafa Bajrami
I dashuri Bahri, së pari falemnderimet e përzemërta për komentin tuaj. Tashi, janë dy arësye që më shtynë të shkruaj atë që shkrova rreth poezisë së Fahredin Shehut; personaliteti, pozita e tij dhe fryma e poesisë! Pyes, si është e mundur që një poet i yni dhe jo vetëm ai të përkthehet, citohet botohet në më shumë se 50 shtete, ndërsa tek ne është "një i panjohur"?! Çka jemi duke bërë, nëse jemi duke bërë diçka? Si është e mundur që për një poet të këtij rangu, të promovimit të poezisë së tij, në televizionin e Kosovës të lajmërohet me vetem 75 sekonda, në fund të lajmeve, ndërsa afër 30 minuta të flitet vetëm për politikat ditore të këtyre tanëve që bëjnë politikë, politikë dhe vetëm aso politike? Si është e mundur që dy poet tanët të ftohen në Zagreb, të flasin për poezinë shqiptare në Kosovë dhe askush të mos thotë mbase asnjë fjalë, të mos i vizitoj, pyes apo telefonoj asnjë staf i ambasadës së Kosovës në Zagreb? Si është e mundur që në atë promovim poezie, në Bibliotekën Kombëtare të ketë pas njeri që më shumë se dhjetë vite ka folur, punuar, ligjeruar dhe shkruar në më shumë se 15 shtete, për kulturën tonë, vendin tonë, gjendjen tonë, Kosovën tonë ndërsa në këtë Kosovë të "mbetet rrugëve" sepse ai, askujt, asnjëherë dhe në asnjë mënyrë s'ka ditur, dashur e as insistuar ti thotë ndonjë Decision Maker-i se ka bërë aq sa të mos kenë bërë ata DM, aq sa mund të bënë edhe më tutje? Poeti për të cilin lexova kumtesën time "vizitoi" dhe "loboi" për këtë vend në më shumëse se 50 shtete e për te të mos thuhet mbase asnjë fjalë? Dhe shkaku i dytë që më bëri të shkruaj për te, për atë poezi ishte pikërisht fryma e shpirtit, ajo si-mistike, metagjuhe e cila përshkruante realitetin dhe jetën tonë, jo nëpërmes fjalës ditore, por nëpërmes asajfjale që aq shumë po na mungon, dhe në mungesë të saj jemi bërë ashtu siç jemi, këta pra që jemi, në këtë pozitë që jemi dhe mozomakeq, nëse kështu shkon, në atë gjendje që edhe më tutje do të jemi!
Bahri M. Gashi
I Çmuari z. Mustafa, si gjithnjë jashtëzakonisht i thellë mendërisht, i prerë në qëndrime përshkruese e komperative. Unik në përsiatjën e mendimeve për të shprehur rrënqethshëm preokupimet shoqërore nga ligësitë nën ndjenjën e të qenurit rob dhe shumë herë si i huaj. Fobia pushtetësunduese e pa ndjenja ndaj dheut të kësaj toke të përmbytur nga sakrificat e përdrydhjës së qenjës sonë për shekuj e dekada me radhë nga armiqë të shumëfishtë nga brenda dhe jashtë, të dukshëm e të pa dukshëm brenda llojit të origjinës për të arritur përgjakshëm deri tek liria e imagjinuar që me ose pa vetëdije në emër të demokracisë sot po shëndrrohemi nën robërinë djallëzore të të papriturave nga bërejtësit helmues të së ardhmës kundrejtë lirisë univerzale...
Sikur po jetojmë në periudhën mesjetare akohore të quajtur; DEKADENCA INTELEKTUALE; Detyrueshëm kujdesi nga grupi i njerëzve që të zgjatin dorën dhe të duan vetëm kur ti ju duhesh, ndonëse të poshtërojnë karakterin kombëtarë e intelektual në çdo kohë kur nuk ju duhesh. Nuk të njohin edhe pse ti u bëre i njohur për ta! Të tillët brenda një grupi të pa kurrizorë, perfid e egoist dhe lakmitarë e të së keqës, s’janë gjë tjetër veçse hajdutë ordiner të vlerave që nuk ju takojnë... Mallkimi i ZOTIT le të bie mbi ta! Jo rastësisht i indinjuar thellë thonte: Naimi ...“Do të vidsja me shumë gaz po të kisha pagëz shpresë se do të më thonit ju më pas, vdiq për mua pastë ndjesë”...
Imer Topanica I nderuari Bajrami, bredhjet mbi boten e poezise, hapin dritaret prej nga shihet ajo fushe, kulturorja. Kulturat e mdha s'ngriten vecse mbi vlera estetike (ketu kam per qellim poetiken/ poezine/ letersine) dhe etike ( fusha te ndryshme), sic jane edhe veprat ne fjale, te cilave u referoheni ne kete fjalim... Nderimet e mia...!
Mustafa Bajrami Po Imer, pajtohem qe kultura nuk ngritet vetem mbi vlera astetike, etike dhe te ngjashme. Kultura eshte dicka me shume se vetem keto dy segmente te jetes se individit apo shoqerise!
Avni Rudaku-Rudi
Nje shkrim i fuqishem. Tani nje t'i kthehemi pse Fahredin Shehu nuk lexohet dhe nuk njihet nga atdheu i tmerrshem? Ka shume poete te tjere qe jane te njohur por nuk njihen per disa arsye: 1) E para, kemi krize te pergjithshme te edukimit, vlerave; 2) Tregu imponon njohjen (po u shite, keni vlere, s'u shitet, s'jeni asgje); 3) Poezia shpirterore e kultivuar nga Fahredini eshte e rende per publikun dhe edukimin e masave; 4) Poezia e Fahredinit eshte me orietim paksa sufist, kabala, etj. dhe ne vendin tone fetaret nuk priten mire nga mediat tona, po e them hapur, se muj me kallxue perlla prej politikani; 5) Edhe vet myslimanet sunite kane paragjykime mbi rrymat e ndryshme sufiste, madje ne disa biblioteka te disa te ashtuquajturve "pasues te drejte te islamit", librat e Gazaliut, Avicenes, largohen nga raftet dhe nuk mund t'i gjesh kurre; 6) Ne pergjithesi kemi konsumim te dobet te poezise, pavaresisht se facebooku sic e kam thene ne nje interviste, po e ringjall libidon poetike; 7) Poezia e Fahredinit eshte teper shpirterore, në mos e huaj per nje kohe bashkekohore te pragmatizmit, komercializimit dhe materializimit lendor konkret te jetes; 8) Fahredini ka dinjitet dhe nuk behet servil apo nuk eshte tip psikologjik qe imponohet ne mase, media dhe ne opinion; 9) Faji eshte edhe te shtepite botuese qe nuk kane ditur te bejne apo nuk kane dashur ta promovojne sa dhe si duhet....etj.
Mustafa Bajrami Dhe, e gjithë kjo që e the, tragji-komike, apo jo i dashuri Avni? Edhe pse skapse lene hapesire të thuhet edhe naj shkak tjeter (paske permend tetë sosh, e që janë boll), unë kisha me përmend vetëm edhe një, jo pse ka nevojë më shumë, por veq sa për ta bërë numrin TEK!!!!!! "Sepse duhet te dalë një "grusht" i fortë e ti bie malit që s'bëzan, e tu thotë njerëzve LEXO!
Bahri M. Gashi LEXO!!! ...Lexo edhe atëherë kur nuk di të lexosh, por vetëm shikoje bukurinë e shkronjave. E kur di të lexosh, përdore vëmendjen, dhe kujdes nga leximi i imponuar dhe të mos kuptosh çfar ke lexuar. Lexo është thënje hyjnore, inteligjente, humane e njerëzore.Krijoje shprehinë e leximit sikurse nevoja për ushqim. Shumë kush di të lexoj, por pak kush di të kuptoj...
Bahri M. Gashi
...Ndërlikueshmëria epistemologjike, meta-etika, etika normative, dhe etika e aplikuar e po ashtu edhe estetika mendoj se mbërthenjë shoqërinë tonë intelektuale sikurse akoma mbetemi skeptik në atë që Platoni e përkufizonte si një kërkim mbi definicionin e virtytit. Mendoj përfundimisht se ekspliktimi i konceptit të drejtësisë dhe analizimi i konstelacioneve të arsyetimit i mungojnë kapaciteteve të filozofisë morale, politike e intelektuale te ne...
Mustafa Bajrami Bahri, me "filozofi morale, politike e intelektuale te ne", nënkupton filozofitë morale, politike dhe intelektuale si shkenca apo si gjendje dhe si proces i shoqerisë sonë? Për cilën do që të jetë përgjegja, mendoj se këtu ka muhabet...!
hri M. Gashi Shprehimisht kam menduar I Çmuari prof dr. z. Mustafa! ...Ekzaktësisht si gjendje halugjene të ngurtësisë së mendësisë për të kuptuar emancipisht çështje e sipërthëna, ndonëse të menduarit shkencërisht si vetëdije politike, morale e intelektuale hezitoj të besoj në ekzistencën e diapazonit poliprimitiv në mesin tonë... Madje...
Bahri M. Gashi Madje...Thënë me linguistikën “Ringsi verorë”: Shoqëria jonë po kalon periudhën më të vështirë të kompleksitetit të pranimit publik të identiteit kulturor, të traditës historike,të përkufizimit ripolitik, të konvergjencave të heshtura përtej klasicitetit midis dy tolerancave të tejshkuara " komb - fe" dhe modernitetit ekstrem përballë vetvetës, përkatësisht kulturave midis lindjës dhe perëndimit ...
