Misticizmi, Misticizmi Islam, Suhraverdiu
Fahredin Shehu
Hulumtues i pavarur shkencor
Cell: +377 44 255 091
________________________________________________________________________
Fjalët kyçe: misticizmi, njohja, shpirti, esoteria,
trashëgimia ezoterike, Misticizmi Islam, Suhraverdiu.
________________________________________________________________________
HYRJE
Tek ne nuk kam hasur asnjë shkrim akademik, i cili
shtjellon Misticizmin si fenomen teorik apo praktik, prandaj që në fillim të
këtij shkrimi do të jap sqarime themelore që do të ndihmonin të kuptohet pesha
e trajtimit të këtij subjekti. Do të ishte e kot po të shtjelloheshin tekste me
përmbajtje mistike pa dhënë sqarime fillimisht se çka paraqet Misticizmi, si dhe
ku është manifestuar fillimisht si ide, duke kaluar në praksë, e cila është
manifestuar në tekste të ndryshme varësisht nga tradita shpirtërore, për t’u
ruajtur vazhdimësia e doktrinës.
Mësimet më të çmuara të këtyre shkollave janë
transmetuar gojarisht. Vlen të ceket “Libri Tibetan i të vdekurve”, i cili është
përcjellë gojarisht nga gjenerata në gjeneratë, më të nxënit direkt nga nxënësi;
në relacionin Mësues- Nxënës, përplot 2000 vjet.
Misticizmi[1],
është njëra nga dhuntitë e rralla dhe më të panjohura, që i është dhënë njeriut
nga Zoti i madhërueshëm.
Etimologjia e fjalës “ Misticizëm” ka origjinë
greke dhe do të thotë μυω, “për të fshehur”[2]
dhe ne do të japim vetëm disa sqarime të shkurta meqenëse është një temë aq e
gjerë sa nuk do të na mbetej të elaborojmë trajtesat me përmbajtje të thellë ezoterike
të Suhraverdiut, andaj Misticizmi duhet të kuptohet si përvojë unike për të cilën,
domosdo, duhet të flitet në aspektin subjektiv, e për çka në këtë rast, nuk është
temë elaborimi. Por definicionet më të aplikueshme për një rezonim kognitiv, patjetër
se, do të jepen më qëllim që t’iu qasemi drejtpërsëdrejti trashëgimisë së
shkruar të Suhraverdiut.
Misticizmi i vërtetë, kryekëput, nënkupton praksën,
trajnimin, aktin, i cili në terminologjinë shkencore radhitet në rrafshin
psikologjik, psikologji tipike personale, rafinimi shpirtëror.
Meqë subjekti ka të bëj me njohjen e qenësisë
individuale, zhvillimin e fuqive irracionale, në kontekstin që e tejkalon të
kuptuarit kognitiv, Misticizmi pothuaj çdoherë është keqinterpretuar nga secili
që, është marrë me trajtimin kognitiv të tij.
Prirja natyrale e njeriut, refuzimi dhe frika nga
e panjohura, ka shtyrë që Misticizmi të ngatërrohet me disiplinat tjera,
(Magjia, Okultizmi, Astrologjia, Alkimia, Hipnoza, Telepatia etj.), e të cilat
në asnjë mënyrë nuk janë as mësim e as qëllim i Misticizmit të vërtetë.
Qëllimi primar i Misticizmit është “Njohja” dhe
“Rafinimi i moralit”. Çdo gjë tjetër është mjet, produkt i përpjekjes, apo fryt
i ekstazës; Arti, posaçërisht Muzika, Meditimi, Kontemplacioni, Bamirësia,
ushtrime Psiko- Fizike, mjekimi, manifestime supranatyrale etj.
Arsyeja pse unë u përcaktova ta trajtoj rastin e Suhraverdiut është:
- çështje e
afinitetit ndaj veprës së tij, poetika, e së cilës shquhet për tipare të
një arti të frymëzuar dhe të përjetuar njëkohësisht;
- fati
tragjik të gjithë mistikëve të vërtetë, e të cilët kanë përfunduar
tragjikisht duke u nisur nga Sokrati, Imam Ali, Hallaxhi, Xhordano Bruno e
shumë shembuj tjerë.
Ç’është Misticizmi?
“Paraqet urën, e cila
e lidh njeriun me Zotin dhe sjell urtësinë hyjnore, dashurinë dhe mëshirën për
njeriun. Kjo urë ndërtohet nga urtësia mistike dhe praktika mistike”[3].
Secili religjion ka krijuar urtësinë dhe praktikën mistike
në kuadër të kontekstit kulturturoro- didaktik, me qëllim të vazhdimit të
zinxhirit të inicimit të shkollës relevante të psikologjisë personale. Më poshtë
po jap vetëm disa nga religjionet, konceptet, të cilat ata i kanë zhvilluar,
praktikat dhe qëllimet e arritjes, në
pika të shkurta kurse
Budizmi[4]
ka zhvilluar format Shingon, Vaxhrajana, Zen[5]
që kanë për qëllim arritjen e Nirvana, Satori, Bhodi, unifikim me Mahamudra ose
Dzogchen.
Hunduizmi[6]
ka zhvilluar format Vedanta, Joga, Bhakti që ka për qëllim lirimin nga ciklet e
Karma dhe Moksha, vetrealizimi ose Atma Xhnana, përjetimi i realitetit suprem
ose Samaddhi.
Taoizmi[7]
ka zhvilluar TAO, ose rruga. Qëllimi është lidhja me realitetin suprem.
Judaizmi[8]
ka zhvilluar Kabballah[9]
dhe Hasidizmin dhe qëllimi është mohimi i vetës dhe arritja në absolutë En Sof,
Pafundësi.
Krishterizmi[10]
ka Gnosticizmin, shpirtninë katolike, tradita Quacker, të cilat mëtojnë kah përndritja
shpirtërore, Dashuria për Zotin, Unifikimi me Zotin ose Theosis[11].
Islami[12]
në vete ka dy ndaje themelore në Suni dhe Shia, të cilat kanë kultivuar
Sufizmin në krahët e tyre dhe kanë zhvilluar koncepte themelore të Fitra ose
besimi i lindur në Zotin, Fana shuarje në esencën e Zotit dhe Baqaa, qëndrueshmëri,
gjendje e veçantë e jetës me Zotin, nëpërmjet Zotit, në Zotin dhe për Zotin. Në
kontekstin Shia, më saktë do të ishte po të themi se është, Njohja gnoseologjia
apo Irfan, që e determinon më shumë praksën mistike se sa organizimi i Sufizmit
të njohur nga perëndimorët dhe qarqet të ngushta intelektuale e artistike.
Relacionet e Misticizmit me disiplinat tjera të gjeniut
njerëzor, në mënyrë brilante i shtjellon Evellyn Underhill në: (Mysticism,
1911), ku ajo më shumë fokusohet në Misticizmin krishterë, por nuk lë pa i
përmendur edhe Sufizmin, Hinduizmin, Budizmin si dhe sistemet tjera të besimit.
Libri i cekur ka dy ndraje themelore:
1.
Fakti mistik, ku
elaboron relacionet e Misiticizmit me psikologjinë, teologjnë, simbolizmin,
magjinë etj., si dhe flet për tiparet dhe karakteristikat e misticizmit;
2.
Rruga Mistike, ku
trajtohen; zgjimi i vetës, purifikimi i vetës, përndritja, zërat dhe vizionet,
ekstaza, ana e errët e shpirtit etj.
Ekzistojnë rrugë të ndryshme të praktikumit të Misticizmit,
në kontekstin gjeneral të fjalës, pa hyrë në detaje të prejardhjes, doktrinës
apo të praksë dhe këto dallon nga tradita në tjetrën.
Sqarimi i mistikut bashkëkohor armen, Georgi Ivanovitch
Gurdijjeff, se janë tre rrugë tradicionale për zhvillim indivudual, të cilat ai
i ka mësuar nëpër udhëtimet në Lindje,: ajo e trupit, mendjes dhe emocioneve, që
nënkuptojnë shkollën e Fakirit (nga Tradita Sufi), ku vetja mundet dhe mundohet
me ushtrime ekstreme për të arritur njohjen, pastaj shkolla apo rruga e Murgut
(nga Tradita Krishtere dhe Budiste), ku me afektet e zëmrës, përpjekjes me
dashuri të arrihet njohja dhe rruga e e Yogi (nga Tradita Yogi dhe Sikh), e
cila nëpërmjet shprehive, ushtrimeve të mendjes të arrihet vet-zotërimi dhe
njohja.
Ekziston edhe Rruga e katërt, koncept i zhvilluar nga
dishepulli i Gurdijjeff, matematikani i njohur rus, Pjotr Damyanovich
Ouspensky, rruga e cila i kombinon tre të lartcekurat dhe nga dishepulli nuk
kërkon izolim, por praktikim të dijes që i është dhënë dhe verifikim të tyre. Sipas
Ouspensky, para 3000 vitesh kanë ekzistuar edhe shkolla tjera të cilat dallojnë
nga tre të vjetra që i cekëm dhe Rruga e katërt, si shkollë e re mistike, ku
kjo e fundit dallon nga të gjithat sepse nuk është rrugë permanente, nuk ka
forma definitive dhe nuk është e lidhur me asnjë institucion. Rruga e katërt
shpesh është emërtuar si: “Puna”, “Puna në veten” dhe “Sistemi”.
Korpusi ezoterik Hindu jep tre shkolla apo rrugë ezoterike:
1. Shkolla e Karmës apo fatit, ku individi përpiqet të
kuptoj ekzistencën dhe zhvillohet në bazë të ligjeve të fatit,
2. Shkolla e Bhakta, njohja nëpërmjet Dashurisë dhe
3. Shkolla e Xhnana, apo shkolla e dijes.
Në kontekstin tonë, Misticizmi paraqet tejkalimin e tmerrit të përditshmërisë.
SUFIZMI
Duke pas manifestime të ndryshme nëpër historinë
islame dhe veçmas në Ballkan, devijimet e ndryshme dhe keqinterpretimet e
doktrinës SUFI, ndjeja një nevojë të madhe për t‘i dhënë dritë një fushe të
Islamit jo aq të hulumtuar shkencërisht tek ne, fjala është për tesavufin,
sufizmin apo në disa raste i njohur si misticizmi islam.
Lirisht mund të thuhet se Sufizmi është më i
njohur se secila disiplinë islame në botën perëndimore dhe më së pakti i njohur
në trojet tona andaj një shkrim i lehtë vetëm sa do ta sqaronte më mirë një
praktikë të disiplinuar dhe të gjallë disa shekuj.
Si çdo misticizëm ashtu edhe Sufizmi shkencërisht
interpretohet më së miri, si praktikë e evoluimit shpirtëror brenda traditës së
caktuar, në këtë rast brenda Islamit sepse buron nga Islami dhe manifestohet në
Islam si shkollë e involucionit shpirtëror apo thënë më thjeshtë si shkollë e
psikologjisë personale.
Principi themelor i keqkuptimit të temave të
Sufizmit gjithnjë mbetet Mistika, të cilën njerëzit e interpretojnë si diçka që
ka të bëj me gjëra misterioze- okultike, astrologjike, magjike dhe ekstra- fenomenale.
Të gjitha këto janë disiplinat që janë larg nga Sufizmi burimor dhe çfarëdo
fenomeni i kësaj natyre që paraqitet me kohë janë vetëm dëshmi se si nuk duhet
të jetë Sufizmi. E meqenëse mungesa e njohjes së disiplinave shkencore
shpirtërore është tepër prezentë, të gjitha ato fenomenet e errëta futen në një
pako me Sufizmin, i cili është larg, tepër larg nga Mistika per se dhe larg nga Sufizmi veçanërisht.
Deri më tani ka pas libra të cilët janë marrë
kryesisht me historikun, thëniet e përfaqësuesve më reprezentativ dhe shumica e
librave janë përkthime nga autor të huaj si Lindor ashtu edhe Perëndimor dhe
nuk njoha ndonjë libër autorial mbi këtë fushë. Qëllimi këtu është jo të
shkruhen apologji për Sufizmin e as të përshkruhen radhët dervishe ndër
shqiptarët, por të interpretohet doktrina themelore duke qenë se manifestimet e
tij janë nga më të ndryshmet, me tendencë që të kemi një interpretim valid dhe
të kuptuarit e drejtë. Por bazuar në natyrën e SUFIZMIT nuk mund të pritet një
rezolucion logjik i kësaj lëmie Islame, sepse kemi të bëjmë jo me logjikën par excellence, por me Inteligjencën
Intuitive dhe e gjithë kjo është më e dobishme nëse merren shembuj nga jeta dhe
praktika e mësuesve të mëdhenj.
Nivelet në Sufizëm
Në përgjithësi është e njohur se në Sufizëm
ekzistojnë katër nivele të praktikës dhe të të kuptuarit. Në fakt këto janë komponentët,
shtyllat komplementare që e përbëjnë Islamin integral, të plotë dhe përtej
nocionit të ngushtuar si Religjion.
Secili nivel është i ngritur nga një tjetër që e
shfrytëzon si bazë e këto nivele janë si në vijim:
- Sheriati ose Ligji i fesë
- Tarikati ose Rruga shpirtërore
- Hakikati ose
Vërtetësia
- Ma’rifeti ose Njohja
Sheriati ose Ligji i fesë- është fjala arabe që d.m.th. Rrugë e qëndrueshme, të cilën mund ta përcjell secili, është baza për
tre nivele tjera dhe përbëhet prej mësimeve islame, etikës dhe moralit të cilat
mund të gjinden edhe në religjionet tjera. Sheriati është themeli mbi, të cilin
ndërtohet tërësia e Islamit. Pa Sheriat nuk ka rrugë të Sufizmit dhe ai është
si themeli i fortë në, të cilin ndërtohet një arkitekturë impozante.
Sheriati përfaqëson jetën e organizuar në principe
etike dhe morale të disiplinuar dhe pa këtë disiplinë as që mund të imagjinohet
nisja në rrugën e Sufizmit.
Tarikati ose rruga shpirtërore- është fjala arabe, e cila përfaqëson
udhëtimin në rrugë për të kaluar nga një vend në tjetrin, nga një fazë e vetëdijes
në tjetrën, rruga, e cila nuk është qartë e definuar si Sheriati, prandaj në këtë
fazë kërkohet udhëheqësi, harta dhe busulla. Përderisa Sheriati tregon dimensionin
e jashtëm të religjionit, Tarikati udhëzon në rrugën e brendshme dhe njëri
tjetrin e mbështesin. Tarikati është i përbërë që ta pastroj jetën tonë të
brendshme që me fjalorin shkencor është shkollë e psikologjisë personale.
Hakikati ose Vërtetësia- tregon domethënien e brendshme të praktikës shpirtërore dhe në mësimet, të
cilat i takojmë në Sheriat dhe Tarikat. Hakikati është përvojë e drejtpërdrejtë
të niveleve më të larta shpirtërore dhe përvoja direkete e prezencës së Zotit
brenda nesh. Në këtë nivel besimtari është më syçelë dhe me arritjen e këtij
niveli konfirmohen dhe vërtetohen dy nivele të mëparshme, Sheriati dhe
Tarikati, vetë e përjeton dhe nuk përcjell në mënyrë të verbër praktikat shpirtërore.
Ma’rifeti ose Njohja- I takojnë urtësisë dhe shkallës më të lartë të njohjes të së vërtetës
shpirtërore. Marifeti është niveli më i lartë sa Hakikati dhe korrespondon me
gjendjen e harmonisë mes besimtarit dhe Zotit. Është gjendje, të cilën rrallë
kush e arrin, është niveli i Pejgamberëve, Evliave[13],
dhe të urtëve.
Për këto katër nivele Ibn Arabi[14]
thotë; në nivelin e Sheriati ekziston “
e imja dhe e jotja” që tregon se me ligj janë të garantuara të drejtat e
individëve dhe marrëdhëniet etike mes njerëzve. Në nivelin e Tarikatit “ e imja është e jotja dhe e jotja është e
imja”, në këtë nivel kërkohet që të hapet shtëpia, zemra, xhepi dhe mos të
kursehet në mesin e radhës dervishe. Në nivelin e Hakikatit nuk ka as ”e imja e jotja”. Sufiu, i cili e arrin
këtë nivel kupton se çdo gjë vjen nga Allahu dhe se ai është vetëm shfrytëzues
i përkohshëm i gjërave dhe në esencë atij nuk i takon asgjë.
Ata të cilët e kanë arritur këtë fazë janë të
privuar nga lidhja për çdo gjë materiale, të jashtme, pozitën në shoqëri apo
famë. Në këtë nivel Sufiu kupton se çdo gjë i takon Zotit dhe prej tij askush
nuk është i ndarë.
SUHRAVERDIU
Shihab al-Din Yahya ibn
Habash ibn Amirak Abu 'l-Futuh al-Suhrawardi, i njohur si Al- Maqtul (i vrarë), duke u
referuar ekzekutimit të tij dhe zakonisht emërtohet si Shakykh al Ishraq, sipas
Filozofisë Iluministe të njohur si (hikmat al-ishraq), është i lindur më ah 549/ad 1155 në fshatin Suhraward afër provincës Zanxhan. Pasi
studioi në Maraghah (tek Majd al-Din al-Jili) dhe Isfahan, ai i kaloi disa vjet
në Jugperëndim të Anadollisë, udhëtoi në Harran, Antalya, Nusaybin dhe Urfa
duke iu bashkangjitur më vonë udhëheqësve dhe princërve Selgjuk, e më pastaj
kaloi në Aleppo ose Haleb të Sirisë, në vitin ah 587/ad 1191. Në Siri (Damask) mësoi dhe u
miqësua me guvernatorin, al-Malik al-Zahir al-Ghazi (i biri i Salah al-Din al
Ayyubi), në literaturën Evropiane i njohur si Saladin). Me që gaboi me autoritetet fetare ai
u ekzekutua në vitin ah 587/ad 1191 me urdhrin e Salah al-Din, në
rrethana të cilat ende mbesin të panjohura por, të cilat përfshijnë akuzat për
shtrembërim të fesë dhe deklarimin profetësisë, dhe nuk përjashtohet as
dimensioni politik.
Këto janë kryesisht të dhënat gjenerale të biografisë së tij, të cilat jepen
në disa burime e ndër më themelore mbetet edhe kontakti im i parë më
Suhraverdin, është nga Libri Tre dijetar Islam të Seyyed Hosein Nasr, si tre
ligjërata të Nasr të mbajtura në SHBA. Dy të tjera janë mbi Ibn Sina dhe Ibn
Arabi.
Të dhënat identike janë edhe tek parathënia e librit Hayak- al Nur, i cili është
libri i Suhraverdiut në edicionin e Shejh Tosun Bayrak al Jarrahi.
Al-Suhrawardi, i ka siguruar vetës emrin e
themeluesit të shkollës së re filozofike kah mesi i shekullit XII, falë veprave
serioze, të cilat i ka shkruar në një kohë shumë të shkurtë të jetës së tij, e
cila nuk i arrin të katërdhjetat[15].
Shkolla filozofike e zhvilluar nga ai quhet shkolla e filozofisë iluministe[16]
ose (Hikmat al Ishraq)[17]
e dalë nga filozofia peripatetike e zhvilluar nga Ibn Sina, edhe pse Suhraverdiu
ka pas qëndrim kritik ndaj Ibn Sinas dhe shquhet për krijimin e gjuhës së veçantë
simbolike për t’i artikuluar më mirë elementet e metafizikës, kosmologjisë[18],
respektivisht shkencës së tij të dritës.
Sipas tij përbërësi kryesor i realitetit mbetet
ideja e dritës së pastër jo- materiale, e cila shpaloset nga Drita e Dritës dhe
bie duke i rënë intensiteti nëpërmjet ndërveprimeve të ndërlikuara e, të cilat
i ngritin rrezet horizontale të dritës, gjë që i ngjason konceptit platonik të
formave e, të cilat udhëheqin krijesat e realitetit mondan, të cilin ne e
njohim.
Atij i atribuohet edhe zhvillimi i konceptit (Alam al Mithal),
respektivisht botës së pavarur, ndërmjetësuese imagjinatave[19].
VEPRAT E SUHRAVERDIUT
Paraqesin një opus të begatë të një gjeniu me karrierë
të shkurt, por meteorike[20] dhe Shejh Tosun Bayrak i
radhit në këtë mënyrë:
1.
Hikmat al- ishraq – kryevepra e
tij e cila u bë baza e teozofisë Ishraqiyya. Ku “shkenca e dritës” është e
artikuluar nëpërmjet metodës dhe fjalorit vetanak teknik, dhe progresit të
përshkruar nga vet ai si lëvizje nga filozofia e diskursit (hikma bahthiyya) në
filozofi intuitive (hikma dhawqiyya) gjegjësisht Teosofi e njohur në studimet perendimore të filozifisë.
2.
Kitab al tahwilat al- lawiyyah wal- ‘arshiyyah – Libri i aluzioneve në sekretet e Allahut dhe fronit të
Tij;
3.
Kitab al muqamaëat –
Libri i opozitave;
4.
Kitab al- mashari wal- mutarahat –
Libri i udhëve dhe kuvendimit;
5.
Hayakal al- nur – Forma e
dritës, apo sipas studiuesit francez Henry Corbin, Tempujt e dritës, i
përkthyer nga arabishtja nga Ismail Ankarevi në gjuhën turke në shekullin e shtatëmbëdhjetë;
6.
Kitab al- lamahat fil- haqa’iq –
Flakërimet e dritës të së vërtetës;
7.
Al- alwah al’imadiyyah –
libri mbi filozofinë e përndritjes;
8.
Fi I’tiqad al- huqama’ –
Libri mbi besimin e filozofëve;
9.
Yazdan shinakt – Mbi njohjen
e Allahut, i shkruar në gjuhën perse;
10.
Bustan al- qulub – Kopshti i
zemrave.
Në vijim janë veprat të cilat janë klasifikuar nga
studiuesit si novela mistike, të cilat përshkruajnë rrugëtimin e shpirtit nëpër
mbretërinë e dritës, duke përmbajtur më shumë praktikën Sufi të pastrimit
shpirtëror. E ato janë:
1.
Aql-i surkh – Kryeengjëlli i kuq, ose Intelekti i kuq[21];
2.
Astat al- ajnihati Jibrail –
Zërat e krihëve të Xhibrilit;
3.
Al hurbat al- gharbiyyah –
Ekzili përendimor;
4.
Lugat- i murran – Gjuha e termiteve ;
5.
Risala fi halat al tifuliyyah –
Trajtesa mbi gjendjen e fëmijërisë;
6.
Ruzi ba jama’ at- i Sufiyyan – Një ditë me xhematin Sufi;
7.
Risala fil- mi’raj –
Trajtesa mbi miraxhin e Profetit;
8.
Safir- i Simurgh – kënga e
Feniksit.
Janë edhe veprat tjera, përkthime dhe komente mbi filozofinë
siç janë përkthimet dhe komentet e Ibn Sinas:
1.
Risalat al- tair – Trajtesa mbi
fluturimin shpirtëror
2.
Isharat – Këshilla
3.
Risalah fi haqqiqat al-ishq –
Trajtesa mbi realitetet e Dashurisë, e bazuar mbi Risalah fil- ‘ishq të Ibn
Sina-së.
Janë edhe shumë vepra tjera si komentet e Kur’anit,
Hadithit, Sunetit dhe vëllimet e lutjeve dhe meditimeve. Në veprat e
Suhraverdiut reflektojnë idetë e Pitagorës, Empedokles, Plotinit, Hermesit,
urtësia e alkimistëve të Egjiptit të lashtë, e të e ruajtur mirë nga të urtit e
Harranit. Vet Suhraverdiu e konsideronte vetën si pasardhës i Abu Yazid al
Bistami, Mansur Hallaj, Dhul Nun Al- Misri, Sahl Al Tustari. Ai madje ka
shkruar mbi një ëndërr të tij ku e pa Aristotelin të cilin e pyeti nëse filozofët
peripatetik si Al Farabi dhe Ibn Sina janë Filozofë të vërtet Islam, ndërsa
Filozofi grek, që duhet të ketë qenë pjesë e kësaj ëndrre, Aristoteli iu
përgjigj; as një në njëmijë nuk janë, filozof të vërtetë të islamit janë
Bistami dhe Tustari[22].
Rezymeja:
Filozofia Islame, respektivisht Misticizmi Islam është një
domen më i pa hulumtuar i mendimit Islam në gjuhën shqipe. Jam i vetëdijshëm se
kam shkuar ne ekstremin e skajshëm të këtij prezantimi duke paraqitur një
filozof, respektivisht teozof,
gjenialiteti i ndërprerë i të cilit ka dhënë origjinalitet të
pakrahasueshëm. Ndoshta ka qenë dashur që fillimisht të shkruhet për Tasavufin,
respektivisht Sufizmin si është i njohur në qarqe më publike, se sa të shkruhet
drejtpërdrejt për një eksponent ndër më të përfolurit në Islam.
Meqë Suhraverdiu nuk e kishte fatin të përkthehet në gjuhën
latine në kohën kur veprat e dijetarëve mysliman me të madhe përktheheshin në
gjuhën latine siç ndodhi me Ibn Rushd, Ibn Sina, Al Farabi, Maslama Al Maxhriti
etj. Ai edhe nuk ishte aq i popullarizuar në anën perendimore të globit. Falë
studiuesve si Henry Corbin, Louis Massignon, John Walbridge, Seyyed Hosein
Nasr, Mehdi Amin Razavi etj. Jeta dhe vepra e tij bëhet më e njohur.
Rekomandimet:
·
Është jashtëzakonisht
e nevojshme përkthimi i veprave të Suhraverdiut në gjuhën shqipe do të
ndihmonte formësimit të idesë rreth gjeniut Islam. Kjo do të kontribuonte po ashtu
në ngritjen e vetëdijes për vlerat dhe trashëgiminë kulturore e fetare islame.
·
Një konferencë
shkencore ndërkombëtare lidhur me jetën dhe veprën, respektivisht në
përvjetorin e vdekjes së tij.
[1] Sipas fjalorit Miriam Webster, jepen disa
sqarime rreth domethënies,
1. përvoja
e unifikimit me realitetin suprem,
2. besimi
se njohja e drejtpërdrejt e Zotit, vërtetësisë shpirtërore ose realitetit
suprem mund të arrihet nëpërmjet përvojës subjektive,
3. teori e
cila themelon mundësinë e njohjes intuitive dhe arritjes së fuqisë.
[2] Gellman, Jerome, “Mysticism”, The
Stanford Encyclopedia of Philosophy, (ed. verë 2011), Edward N.Zelta (ed.)
[3] Benjamin Yudin, jep disa sqarime të
shkurta dhe kuptimplote, në kontekstin më popullor, për dallim të shumë
punimeve, të cilat nëpër kohë kanë prodhuar mendjet më të ndritura të
njerëzimit lidhur me çështjen e Misticizmit, shih: http://mysticisma.com/, 2010- 2012, e vizituar për herë të
fundit , më 30, 01. 2013.
[4] D. T.
Suzuki. Mysticism: Christian and Buddhist. Routledge, 2002.
[5] Shunryu
Suzuki. Zen Mind, Beginner’s Mind. Shambala. Ed. i ri 2011.
[6] S.N.
Dasgupta. Hindu Mysticism. BiblioBazaar, 2009.
[7] Harold D
Roth. Original Tao: Inward Training (
Nei- Yeh) and the Foundations of Taoist Mysticism. Columbia university Press. Ed. i ri, 2004
[8] Ellor,
Rachel, Jewish Mysticism: The Infinite Expression of freedom, Oxford . Portland ,
Oregon
[9] Scholem,
Gerschom, Major Trends in Jewish Mysticism, New York , Schocken Books, 1961.
[10] Louth,
Andrew., The Origins of the Christian Mystical Tradition. Oxford :
Oxford University
[11]
Fanning, Steven., Mystics of the Christian Tradition. New York : Routledge Press, 2001.
[12] Reynold
A. Nicholson. Studies in Islamic Mysticism. Routledge. Ed. i ri, 2001.
[13] Evlija
është fjalë e cila e cilëson njeriun i cili është Mik i Zotit
[14] Ishte mistik i njohur arab dhe filozof i
lindur më 1165 në Murcia
[15] Ziai, H.Shihab al Din
Suhrawardi: Founder of the Illuminationist
School , në (ed.) S.H. Nasr dhe O.
Leaman, History of Islamic Philosophy, London
[16] Nasr, S.H. The Spread of the Illuminationist School
of Suhrawardi, Studies in Comparative
Religion, Vol. 6, No. 3., 1972.
[17] Ziai, H. Knowledge and
Illumination: a Study of Suhrawardi's Hikmat al- ishraq, Atlanta , GA
[18] Nasr, S.H. Shihab al-Din
Suhrawardi Maqtul, në (ed.), M.M. Sharif, A History of Muslim Philosophy, vol.
I, Weisbaden: Otto Harrassowitz, 1963.
[19]Amin Razavi, M. Suhrawardi
and the School of Illumination , Richmond
[20] Nasr,
S.H. The spread of the Illuminationist School of Suhrawardi, Studies in Comparative Religion,
Vol. 6, No. 3., 1972
[21]Amin Razavi, M. Suhrawardi
and the School of Illumination , Richmond
[22] Nasr, S.H. “Three Muslim
Sages”, Cambridge , Harvard University
Botuar per here te pare ne revisten HIKMET, Instituti Ibn Sina, Prishtine, 2013
http://independent.academia.edu/FahredinShehu
.jpg)
